Kotewka orzech wodny

Kwiat kotewki

Kotewka orzech wodny (Trapa natans) to gatunek rośliny, która w Polsce z powodu niskich temperatur rośnie jak jednoroczna. Różne źródła nie są jednak zgodne, czy w cieplejszym klimacie jest to również roślina jednoroczna, czy wieloletnia. Ta wodna roślina bywa w niektórych cieplejszych krajach uprawiana dla swych jadalnych nasion.

Kotewka to jedna z tych zapomnianych przez nowoczesne, europejskie rolnictwo roślin. Jak się okazało są dowody na to, że zajadano się nią w Europie już ponad 6 tysięcy lat temu. Jeszcze 150 lat temu można było kupić go jesienią na targach.

Orzechy kotewki

W smaku orzechy kotewki przypominają kasztany jadalne. Je się je na surowo i po upieczeniu. Pieczenie ułatwia również wydobycie orzecha z łupiny. Kotewkę można również po upieczeniu przerobić na mąkę. Zakupione przeze mnie kiedyś obrane i w puszce "kasztany wodne" (z ang. water chestnut) - bo tak również są czasami nazywane, mi osobiście nie smakowały. Miały dość nieprzyjemny jakby "pleśniowy" posmak, podobny do pędów bambusa. Jadłem te produkty tylko z puszki, więc mogło to i pewnie wpływało na jakość i smak. Połączenie bambus i kotewki jest nieprzypadkowe, gdyż rośliny te stanowią bardzo istotny składnik kuchni orientalne - zwłaszcza chińskiej i indyjskiej. Kotewka nawet gdy jest długo gotowana pozostaje chrupka i soczysta - cecha dość niezwykła jak na warzywo.

Plony:
W południowo-zachodniej Japonii i środkowych Chinach plony dochodziły do 1000 g na m2 czyli 100 ton na ha. W Polsce przebiega północna granica zasięgu tej rośliny, więc potencjalny plon będzie pewnie dużo mniejszy.

Jak uprawiać kotewkę orzech wodny?
Kotewka orzech wodny jak nazwa wskazuje jest rośliną wodną, może rosnąć w wodach o głębokości do 60 cm. Wymaga pozycji w pełnym słońcu, wody raczej ciepłej i trochę kwaśnej. Kotewka rośnie najlepiej w wodach bardzo żyznych z warstwą organicznego mułu. Kotewkę rozmnaża się przez nasiona. Należy je jesienią zebrać i trzymać w wodzie (np. w słoiku) w chłodnym ale wolnym od mrozu miejscu.Na wiosnę każde nasiono wkłada się do doniczki z ziemią i zanurza kilka centymetrów pod wodą.

W USA wykorzystuje się duże zapotrzebowanie kotewki na substancje odżywcze do oczyszczania ścieków z mleczarni czy przemysłowych ferm krów mlecznych. Umożliwia to produkowanie wartościowego produktu z wykorzystaniem trudnej do zużycia gnojowicy.


Kotewka orzech wodny jest w Polsce pod ścisłą ochroną, dlatego pozyskiwanie nasion z naturalnych stanowisk jest zabronione. Nie byłoby to również najbardziej produktywne, gdyż produktywne odmiany dają o 100% większe plony niż odmiany "dzikie". Kotewka orzech wodny mimo wszystko jest nadal bardzo młodym, jeszcze praktycznie nie uszlachetnionym gatunkiem rośliny o dużym potencjale.

Z łupin tego "orzecha" można wytwarzać etniczne ozdoby.

W Polsce rynek na ten produkt nie istnieje. Potencjalnymi odbiorcami mogą jednak być:

• społeczności Azjatów
• miłośnicy kuchni orientalnej
• restauracje orientalne

Kasztan jadalny, Kasztan amerykański, Kasztan chiński

Dzisiejszy post dotyczyć będzie kasztanów:

Castanea sativa Mill. – kasztan jadalny
Castanea dentata (Marshall) Borkh. – kasztan amerykański, kasztan zębaty
Castanea mollissima Blume – kasztan chiński

Drzewa dające owoce popularnie zwane kasztanami to kasztanowce zwyczajny, (kasztanowiec biały) (Aesculus hippocastanum L.). Nie są to drzewa nawet należące do rodziny bukowatych (jak prawdziwe kasztany).

Postanowiłem opisać te trzy gatunki kasztanów kolektywnie, gdyż ich zastosowanie jest bardzo podobne.


Tysiącletni kasztan zwyczajny na Korsyce nadal produkuje orzechy.

Zacznę od kasztana jadalnego (Castanea sativa). To drzewo dorastające do około 30 metrów. Pochodzi z Europy południowej. Wraz z żołnierzami Imperium Rzymskiego powiększał się zasięg tego bardzo produktywnego drzewa. Północną granicę stanowiła Anglia, Niemcy(Germania), Czechy (Morawy). Należy pamiętać, że za czasów Imperium Rzymskiego klimat był trochę cieplejszy niż dziś. Kasztan jadalny to drzewo wielofunkcyjne - daje dobre drewno strukturalne oraz orzechy - kasztany właśnie (które botanicznie rzecz biorąc są owocami w skorupie). Jadalne są one nawet na surowo. W smaku są słodkawo - mączne, bardzo dobre. Po upieczeniu zmieniają się w prawdziwy rarytas. To dlatego powstało przysłowie "wyjmować kasztany z ognia cudzymi rękami".

Uprawa:
Kasztan zwyczajny jest w klimacie Polski rośliną pogranicza. Czasami przemarza w zimniejsze zimy. Nie jest wybredny co do gleby, byle miała dobry drenaż. Jednak jeśli chcemy mieć obfite plony, musimy posadzić go na żyznej glebie. Stanowisko bezwzględnie w pełnym słońcu.


Kasztan amerykański liść i kasztany

Castanea dentata (Marshall) Borkh. – kasztan amerykański, kasztan zębaty. To drzewo trochę większe od opisywanego wcześniej kasztana zwyczajnego. Dorasta do 35 metrów. Swego czasu ten gatunek kasztana był najważniejszym gatunkiem tworzącym północnoamerykańskie lasy, jednak zaraza kasztanowa (chestnut blight?) przeniesiona z kasztanów chińskich spowodowała na początku XX wieku ogromne spustoszenie wśród tego gatunku. Szacuje się, że od roku 1905 do końca II WŚ zginęło 4 miliardy drzew tego gatunku. Ostały się baardzo nieliczne niedobitki. Aktualnie próbuje się odbudować populację kasztana amerykańskiego poprzez krzyżowanie z kasztanem chińskim (który jest odporny na zarazę kasztanową). Orzechy z tego drzewa ustępują walorom kulinarnym kasztanowi jadalnemu, choć nadal są całkiem smaczne.

Uprawa:
Choć kasztan amerykański jest wytrzymały na niskie temperatury, ze względu na jego podatność na zarazę kasztanową odradzam sadzenie tego drzewa.


Liście kasztana chińskiego

Castanea mollissima Blume – kasztan chiński to drzewo mniejszy niż jego europejscy i amerykańscy kuzyni - dorasta do około 20 metrów. Dzięki temu nadaje się do mniejszego ogrodu. Jest równie wytrzymały na mróz, co kasztan amerykański.
Orzechy również nie są tak smaczne, jak owoce kasztana zwyczajnego, choć po upieczeniu są całkiem dobre.

Uprawa:
Jak kasztan zwyczajny

Istnieją również hybrydy (krzyżówki międzygatunkowe) kasztanów.

W przyszłym roku Polski Instytut Permakultury zamierza sprowadzić z terenów Minesoty (USA) nasiona kasztana zwyczajnego. W Minesocie panuje bardziej srogi klimat niż w Polsce, mimo to zaczynają uprawiać tam na skalę komercyjną kasztany zwyczajne.

W Polsce często szkółki roślin importują materiał nasienny kasztana zwyczajnego z Węgier, czy Włoch. Kasztany te są dużo bardziej podatne na przymrozki w Polsce, gdyż ich "rodzice" pochodzą z terenów o dużo cieplejszym klimacie.

W Wielkiej Brytanii dobrze zarządzana plantacja kasztana zwyczajnego daje roczny plon w wysokości 5 ton/ha. Przy odpowiednio dobranej odmianie, można oczekiwać w Polsce podobnego plonu.

Z liści kasztanów namoczonych w wodzie można robić "mydło".

Zdjęcia dzięki uprzejmości Wikipedii.